Türkiye İnsan Hakları Vakfı: İdlib ve Libya’da ne işimiz var?

ÖZGÜR ÜLKE-Türkiye’deki hak ihlallerine, şiddete karşı yaşam hakkını savunarak uzun yıllardır mücadele veren Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Suriye ve Libya’da yürütülen savaş politikalarına ve doğurduğu sonuçlara karşı tepkisini yazılı açıklama yaparak duyurdu.

Suriye’nin İdlib kentinde 27 Şubat’ta 34 askerin hayatını kaybettiği hava saldırısıyla şiddetlenen savaşın Suriye’de yaşanan insani krizi daha da derinleştirdiğine dikkat çeken İnsan Hakları Vakfı, başta yaşam hakkı, işkence yasağı ve kişi güvenliği olmak üzere pek çok hak ve özgürlüğün ihlaline yol açtığı için ilkesel olarak savaşa karşı olduğunu hatırlatarak, savaş politikalarını savunanlara, “Gerçekten İdlib ve Libya’da ne işimiz var?” diye sordu.

‘YENİ BİR İNSANLIK SUÇUNA SESSİZ KALMAYACAĞIZ’

İdlib saldırısının ardından siyasi iktidarın bir silah olarak kullandığı mülteci sorununa da değinen İnsan Hakları Vakfı, Türkiye’de ve sınırlarda yeni bir insanlık suçuna sessiz kalmayacağını açıkladı:

“Bir süreden beri sınır ötesinden, Türkiye’nin oralarda ne işinin olduğunu anlamakta çok zorlandığımız Suriye ve Libya’dan asker ölümlerine dair haberler gelmekteydi. Özellikle her şeyin iç içe geçtiği, siyasi ve askeri gerilimin ve buna bağlı olarak çatışmaların hızla tırmandığı İdlib’de bu gelişmelerin Türkiye’yi bir savaş ilanına, dolayısıyla sonu belirsiz bir maceraya sürükleyeceği kaygısını taşımaya başlamıştık. Nitekim kısa sürede korkulan oldu ve 27 Şubat 2020 Perşembe günü akşam saatlerinde bir hava bombardımanı sonucu İdlib’de çok sayıda askerin yaşamını yitirdiğine dair haberler sosyal medya hesaplarına düşmeye başladı. Yapılan ilk resmi açıklamalarda 33 askerin öldüğü bildiriliyordu. Daha sonra bu sayı 36’ya yükseldi. Ayrıca en az 32 askerin de yaralandığı belirtildi.

‘İDLİB’DE SAVAŞIN ŞİDDETLENMESİ SURİYE’DE YAŞANAN İNSANİ KRİZİ DERİNLEŞTİRDİ’

Aynı akşam, başta çatışma bölgelerinde görevlendirilen evlatlarının/yakınlarının akıbetinden kaygı duyan aileler olmak üzere, tüm Türkiye her türlü kaynaktan gelişmeler hakkında bilgi edinmeye çalışırken sosyal medya platformlarına, anlık mesajlaşma uygulamalarına ve video paylaşım sitelerine erişim tamamen ya da kısmen engellendi. Bu engelleme ve kısıtlama yaklaşık 16 saat boyunca devam etti.

İdlib’de savaşın şiddetlenmesi ile birlikte Suriye’de yaşanan insani kriz daha da derinleşmiştir. Maruz kaldıkları yaşam tehdidi ve baskılar nedeniyle Türkiye sınırına yığılan yüz binlerce sivil, ağır ve zor koşullar altında hayatta kalabilme mücadelesi vermektedirler. Buna karşın, ülke gündemini İdlib’e kilitleyen siyasi iktidar, bu insani krizi maalesef görmezden gelmekte ya da uluslararası ilişki ve ittifakları düzenlemede bir tehdit ve şantaj aracı haline getirmektedir. İktidar yetkilileri Avrupa sınırlarının tek taraflı olarak açıldığını, Türkiye’den Avrupa ülkelerine doğru düzensiz geçişlerin bundan böyle engellenmeyeceğini açıklamıştır. Gerek bu haberlerin mülteciler arasında hızla yayılması gerekse yetkililerin sınırlara yönelik bu hareketliliği kolaylaştırıp bizzat teşvik etmesi sonucu Yunanistan ve Bulgaristan sınırları ile Ege kıyılarında kısa sürede on binlerce mülteci birikmiştir. Sınır geçiş noktalarında her bakımdan insan haklarına aykırı ve kabul edilemez müdahalelere maruz kalmalarına, hatta bu nedenle yaralanma ve ölüm olaylarının yaşanmasına karşın mültecilerin doğrudan ve dolaylı yollarla düzensiz geçişe teşvik edilmesi, insan hayatının siyasi hesaplar uğruna araçsallaştırılmasından başka bir şey değildir. Avrupa devletlerinin ikiyüzlülüğü burada yapılan şeyin mahiyetini değiştirmiyor. Yapılan şey, mültecilerin insanlıktan çıkarılma koşullarının devlet eliyle yaratılmasıdır ve insan haysiyetine açıkça aykırıdır.

‘SURİYE’DEKİ SAVAŞA MÜDAHİL OLAN TÜM DEVLETLER SAVAŞ SUÇU İŞLİYOR’

Uluslararası hegemonya ve çıkar çatışmaları sonucu yaşanan Suriye’deki savaşa şu veya bu biçimde müdahil olan, rol alan istisnasız tüm devletler “savaş suçu” ve “insanlığa karşı suç” işlemektedirler. Bu suçların en başında ise söz konusu savaşın 2. Dünya savaşından sonra yaşanan en büyük kitlesel zorunlu göçe yol açması, milyonlarca insanı mülteci konumuna düşürmesi gelmektedir.

İnsan hakları savunucuları başta yaşam hakkı, işkence yasağı ve kişi güvenliği olmak üzere pek çok hak ve özgürlüğün ihlaline yol açtığı için ilkesel olarak savaşa karşıdır. Tüm savaşlar hak ve özgürlükleri ihlal eder, toplumun fiziksel ve ruhsal olarak sağlığını bozar. Bu nedenle savaşın haklısı ya da haksızı yoktur. Dolayısıyla şimdi bir kez daha çok açık biçimde soruyoruz: Gerçekten İdlib ve Libya’da ne işimiz var?”

‘ANAYASANIN 27. MADDESİNE RAĞMEN BİLGİ EDİNME HAKKI 16 SAAT KASITLI OLARAK KISITLANDI’

İdlib saldırısının ardından gerçekleri haberleştirmeya çalışan gazetecilere ve sosyal medyada tepkisini dile getiren yurttaşlara yönelik devlet baskısına da tepki gösteren Türkiye İnsan Hakları Vakfı açıklamasında, ‘düşünceyi ifade ve açıklama özgürlüğü’nü güvence altına alan Anayasa’nın 27. maddesini hatırlattı:

“Herkes düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyeti resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar.

Oysa bu açık hükme karşın acılı insanların bilgi edinme hakkı 16 saat kasıtlı olarak kısıtlanmıştır. Yurttaşların kaç evladının öldüğünü, nasıl öldüğünü bilmeleri siyasal iktidarın karar ve icraatlarına yönelik yapılacak olası eleştiri ve itirazlar dışında ne ‘milli güvenliğe’ aykırıdır, ne ‘kamu güvenliğine’ halel getirir, ne de ‘devlet sırrı’dır.

‘SAVAŞA KARŞI OLMAYI YASAKLAMANIN HİÇ BİR MEŞRU GEREKÇESİ OLAMAZ’

Erişim engellerinin hemen ardından 28 Şubat 2020 tarihinde Emniyet Genel Müdürlüğü Siber Suçlarla Mücadele Müdürlüğü, ‘provokatif paylaşımlarda bulunduğu’ iddiasıyla 91 sosyal medya kullanıcısı hakkında inceleme başlatıldığını duyurdu. Antep Valiliği 29 Şubat 2020 tarihinde aynı gerekçeyle 4 kişinin gözaltına alındığını, kentte tüm eylem ve etkinliklerin yasaklandığını açıkladı. İstanbul Valiliği ise 1 – 10 Mart 2020 tarihleri arasında Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) “Suriye’de yürütmekte olduğu askeri operasyonları eleştirmeye veya bu operasyonların sonlandırılması amacıyla kamuoyu oluşturmaya yönelik” tüm açıklama ve etkinlikleri yasakladı. İdlib krizi üzerinden estirilen OHAL havası nedeniyle 29 Şubat 2020 tarihinde üç gazeteci saldırı girişimine ve tehdide maruz kaldı, ardından yaptıkları bir haber gerekçesiyle gözaltına alındı. Aynı gerekçeyle iki gazeteci daha gözaltına alındı ve bir haber ajansının ofisi polisler tarafından arandı. İdlib ile ilgili sosyal medya paylaşımları gerekçesiyle gözaltına alınan bir gazeteci ise tutuklandı.

Bu uygulamaların hiçbir meşru zemini yoktur. Son zamanlarda çok sık başvurulan eylem ve etkinlikleri yasaklama uygulamasının, ifade, basın, toplantı ve gösteri özgürlüklerini sadece keyfi olarak sınırlandırmakla kalmadığını; özellikle yoğunluğu ve sıklığı göz önüne alındığında, bu hakların özünü ortadan kaldırmaya yönelik sistematik bir mahiyet kazandığını vurgulamak isteriz.”